CPU (Central Processing Unit)

CPU (Central Processing Unit)
PROCESORI
Procesori eshte njesia qendrore e perpunimit te te dhenave CPU (Central Processing Unit).
Te gjitha komponentet e tjere sherbejne si nje ure midis perdoruesit dhe procesorit, marrin
te dhenat nga perdoruesi dhe ia dorzojne procesorit qe ti perpunoje.
Procesori i pare ne nje personal computer ishte Intel 8088. Gjeneracioni pasardhes i
procesoreve Intel ishte 8086, 80286, 80486. Keta procesore ishin versione me te
komplikuara te paraardhesve te tyre. Psh 8088 kishte nje frekuence prej 4,7 MHz ndersa
80486 arrinte deri ne 133 MHz. 8088 mund te trajtonte 8 bit te dhenash ne te njejten kohe
ndersa 80486 32 bit.Gjenerata e fundit e procesoreve Intel eshte Pentium (gjenerata e
peste).
Ne familjen e procesoreve Pentium perfshihen : Pentium MMX, Pentium Pro, Pentium II,
Pentium III dhe Pentium IV.
Arkitektura e familjes Pentium eshte permiresuar ne menyre te ndjeshme ne lidhje me
paraardhesin e tij 80486. Nje nga gjerat kryesore eshte se chipet e Pentium kane dy ALU,
nderkohe qe 80486 ka vetem nje. Kjo ndryshim eshte bere per te realizuar perpunimin e dy
bashkesi numrash njekohesisht. ALU (Arithmetic Logical Unit) eshte njesia qe ben
perpunimin e gjithe te dhenave qe jane numra te plote. Si dhe 486 edhe pentium ka nje
njesi te vecante per perpunimin e numrave me presje qe quhet FPU (Floating Point Unit).
Nje diference tjeter me 486 eshte se pentium mund te marri 64 bit te dhena njekohesisht
ndersa 486 sic e thame me lart mund te marri vetem 32. Per sa i perket memories chache
486 ka 8 Kb chache ndersa pentium II ka 2 MB. Memoria chache eshte nje memorie e
integruar ne chip-in e procesorit dhe te dhenat midis chache dhe procesorit transportohen
2-3 here me shpejt sesa midis procesorit dhe memories qendrore. Memoria chache eshte
projektuar per te lejuar ALU te punoje ne menyre pothuajse konstante (dmth pasi ka
perpunuar nje te dhene te mos rri pa bere gje nderkohe qe pret te dhenen tjeter per tu
perpunuar).
Idealja eshte qe ALU ti kete gati te gjitha te dhenat qe duhen perpunuar dmth mos te rri
asnjehere inaktive. Nqs ndodh kjo gje atehere procesori ekzekuton nje instruksion ne nje
cikel clock-u.
Sidoqofte potenciali maksimal i procesorit pentium nuk arrihet pothuajse asnjehere. Clock-u
ose ora e procesorit eshte nje oshilator kuarci qe vibron me nje frekunce te caktuar kur ne
te kalon rryma elektrike, keshtu qe gjate nje vibirimi leshohet nje signal elektrik, frekuenca
me te cilen prodhohen keto sinjale elektrike eshte ajo qe quhet frekuenca e procesorit (1Hz
= 1 vibracion ne sec).
Si behet mbledhja e dy numrave
Sic eshte thene dhe me pare informacioni i ne brendesi te kompjuterit paraqitet me ane te
sistemit binar 0 , 1.
Supozojme se kemi oren e procesorit dhe nje tranzistor. Ora leshon nje sinjal elektrik dhe
ky kalon tek tranzistori, me faktin qe ky i fundit lejon kalimin e ketij impulsi elektrik
paraqesim 1, me te kunderten 0.
Sic eshte thene me tranzistoret pervec memorizimit te te dhenave mund dhe te bejme
veprime logjike.
Veprimi me i thjeshte logjik qe mund te behet me nje tranzistor eshte veprimi i mohimit ose
sic quhet ndryshe porta logjike NOT.
Kjo porte eshte e perbere nga nje tranzistor qe dy inputet i merr nga ora dhe nga nje
tranzistor tjeter. Nqs nga tranzistori tjeter vjen rryme elektrike dmth tranzistori i inputit
eshte i mbyllur (simboliziohet me 1) tranzistori i portes tone nuk e lejon korrentin e ores te
kaloje ne te dmth eshte i hapur (simbolizohet me 0), keshtu qe ky tranzistor (porta NOT)
nqs merr ne input 1 jep output 0.Ne rast te kundert kur nga tranzistori i input nuk kalon
rryme atehere tranzistori i portes eshte i mbyllur, lejon kalimin e impulsit elektrik te leshuar
nga ora keshtu qe simbolizon nje 1.
Atehere porta NOT kur merr input 1 nga tranzistori jep 0 kur merr 0 jep 1.
Te gjitha portat e tjera logjike jane kombinacione te nje numri te caktuar portash NOT.
Portat e tjera jane OR, AND, XOR, te gjitha keto porta marrin dy inpute nga dy tranzistore
te ndryshem dhe japin nje output.
OR : inputi 00,10,01,11 jep respektivisht outputin 0,1,1,1
AND : inputi 00,10,01,11 jep respektivisht outputin 0,0,0,1
XOR : inputi 00,10,01,11 jep respektivisht outputin 0,1,1,0
Mbledhja e dy numrave binare njeshifrore behet me ane te nje strukture qe quhet Half
Adder. ky eshte i perbere nga nje porte AND dhe nje porte XOR. Half Adder-i merr si input
dy numrat binare njeshifrore qe duhet te mblidhen dhe jep si rezultat shumen e ketyre dy
numrave . Input-in e marrin te dyja portat AND dhe XOR, output-i i portes AND eshte shifra
e pare e rezultatit ndersa outputi i portes XOR eshte shifra e dyte.
Psh supozojme se si input ne Half Adder kemi 1 , 1 dhe si rezulatat Half Adder-i duhet te
japi shumen e tyre.
Kur portes AND i vete inputi 1,1 jep si output 1 nderesa porta XOR jep si output 0 keshtu qe
rezultati i Half Adder-it eshte 10 qe ne sistem numerimi me baze 10 korrespondon me
numrin 2, qe eshte dhe shuma e dy numrave te marre ne input.
Per te bere shumen e dy numrave binare 2 shifrore Half Adder-i kombinohet me nje
strukture tjeter portash logjike qe quhet Full Adder. Ky i fundit eshte i perbere nga dy Half
Adder dhe nje porte logjike OR. Per te bere mbledhjet e numrave 3 shifrore kesaj strukture i
shtohet dhe nje Full Adder dmth kemi nje Half Adder dhe dy Full Adder. Ne pergjithesi per
te mbledhur dy numra n shifrore duhet nje Half Adder dhe n-1 Full Adder. Psh nje procesor
80386 perdor 32 Full-Adder.
Dihet qe me ane te mbledhejes mund te smulohen te gjitha veprimet e tjera matematike si
zbritja, shumezimi, pjestimi etj.
Si rrjedhim ALU e procesorit mund te ekzekutoje te gjitha veprimet matematike dhe llogjike
duke perdorur nje numer te caktuar tranzistoresh.
PROCESORI PENTIUM PRO
Ky procesor eshte i perbere nga dy pllaka sikici. Njera eshte CPU dhe tjetra memoria chache
e nivelit te dyte. CPU ka 6-9 milione tranzistore ndersa meoria chache ka rreth 15,5
milione.Memoria chache ka nje kapacitet prej 512KB, ne procesoret e mepareshem si psh
486 memoria chache ishte e vendosur ne modherboard dhe ndersa ne kete rast eshte pjese
e chipit te procesorit.
Si CPU dhe memoria chache i marrin te dhenat 64 bit njekohesisht. Pentium pro eshte
projektuar ne menyre te tille qe te minimizoje kohen e nje cikli te ores. Te dhenat dhe
instruksionet hyjne te pprocesori duke kaluar ne nje pjese te tij qe quhet BIU (Bus Interface
Unit), ky i fundit i duplikon keto informacione dhe i dergon nje kopje chache te nivelit te
dyte dhe kopjen tjeter dy chache te tjera qe jane brenda ne CPU qe quhen chache e nivelit
te pare. Dimensioni i ketyre dy memorieve chache eshte 8-16 Kb. Njera prej ketyre
memorieve permban instruksione (instruction chache) dhe tjetra te dhena qe duhen per te
ekzekutuar keto instruksione (data chache). Nje perberes tjeter i CPU eshte FDU
(fetch/decode unit) qe ka per detyre ndarjen e nje instruksioni kopmpleks ne instruksione
me te thjeshta (mikroinstruksione) ne menyre qe te ekzekutohen me shpejt nga ALU/FPUe
procesorit. Keto instruksione merren nga memoria Instruction Cache ku sic u tha me siper
ndodhen instruksionet e programit qe do te ekzekutoje procesori. Nje komponent tjeter i
CPU eshte dhe BTU (branch target buffer) qe dhe ky merr instruksionet qe ndodhen ne
Instruktion Cache dhe i krahason ato me disa instruksione qe ndodhen ne nje buffer tjeter
te integruar ne procesor, ku memorizohen instruksionet qe ka ekzekutuar procesori kohet e
fundit. BTB kerkon ne vecanti nje lloj specifik instruksionesh qe quhen branch instructions.
Keto jane instruksione qe perfaqesojne nje situate ne te cilen programi mund te ndjeki
rruge te ndryshme ne ekzekutimin e tij. Dmth ne kete situate nuk ekzekutohet instruksioni i
njepasnjeshem por nje instruksion tjeter. BTB ne baze te krahasimit qe i ben instruksioneve
qe ndodhen ne buffer(ato qe ka ekzekutuar procesori kohet e fundit) ben nje parashkim si
do te vazhdoje ekzekutimi i programit kur procesori eshte perpara nje instruksioni
branching. Ky parashikim arrin nje ekzaktesi prej 90 %.
Sic u tha me siper instruksionet ndahen nga FDU ne mikroinstruksione, pas kesaj ato
dergohen ne nje zone te procsorit e quajtur instruktion pool, ky eshte nje buffer qarkor ROB
(reorder buffer), nga i cili dy ALU marrin mikroinstruksionet qe kane te bejne me numrat e
plote ne radhen qe vendos BTU. Nqs mikroinstruksioni qe eshte kandidat per tu ekzekutuar i
ka te gjitha te dhenat e nevojshme per t’u ekzekutuar ekzekutohet dhe rezultati
memorizohet tek vete mikroinstruksioni. Ne rast te kundert kur instruksioni nuk i ka te
gjitha te dhenat e nevojshme per t’u ekzekutuar keto te dhena kerkohen fillimisht te chache
e nivelit te pare qe permban te dhena, nqs nuk gjenden kerkohet tek chache i nivelit te dyte
nq s dhe atje nuk ka kerkohen ne memorien qendrore RAM. Nderkohe qe kerkohen keto te
dhena ALU –ja nuk rri inaktive po tenton te ekzekutoje mikroinstruksionin tjeter qe i ka te
dhenat qe i duhen per tu ekzekutuar. Kur gjendet ne fund te buffer-it ALU kontrollon nese
kane arritur te dhenat qe i duheshin mikroinstruksionit qe u la ne pritje, nqs po e
ekzekuton.
Nqs nje instruksion perfshin numra me presje ALU ia kalojne kete proces nje njesie tjeter qe
quhet FPU (Floating Point Unit).
Nje njesi tjeter qe quhet njesia e transportimit (retirement unit) kontrollon ne menyre
konstante bufferin ROB ne kerkim te mikroinstruksioneve qe jane ekzekutuar dhe dergon
rezultatin e ketyre mikroinstruksioneve ne nje buffer tjeter memorizimi qe i dergon ne RAM.
NJESIA MMX
Ne pjesen me te madhe te chipeve Pentium eshte integruar nje njesi e quajtur MMX ne
gjendje rrise shpejtesine e perpunimit te te dhenave multimediale per elementet grafike.
Kur nje program i kerkon procesorit te ekzekutoje disa tipe instruksionesh qe perfshijne
grafiken ,audion dhe videon, keto kerkesa ne te vertete i behen njesise MMX qe permban 57
instruksione te specializuara per ekzekutimin operacione qe perseriten shpesh tipike te
komponenteve multimediale. Procesi qe zhvillon njesia MMX perkufizohet si SIMD (Single
Instruction Multiple Data).
Instruksionet e programeve multimediale perseriten shpesh gjate nje programi por me te
dhena te ndryshme, keshtu qe MMX permban instruksionet korespondente por keto
instruksione jane ne gjendje te bejne te njejtin veprim per nje grup te dhenash.
Psh MMX perdor per memorizimin e te dhenave regjistrat e njesise FPU qe jane 80 bit dhe
perdor vetem 64 prej tyre, keshtu qe ne te mund te futen njekohesisht 4 te dhena te
ndryshme multimediale (kjo sepse nje e dhene mutimediale eshte 1 byte = 8 bit), dhe nje
instruksion i vetem MMX transformon te kater keto te dhena njekohesisht duke i kthyer ne
rezultate. Instruksionet MMX jane te thjeshta dhe ekzekutohen shpejt nga procesori (ne nje
cikel ore).
PENTIUM 4
Pentium 4 eshte versioni i fundit deri tani i familjes Pentium te Intel-it. Chip-i i pentium 4
perfshin ne brendesine e tij 42 milione tranzistore. Si pentium te tjere perdor nje FDU per
ndarejen e instruksioneve ne mikroinstruksione. Ka nje memorie chache perpara FDU prej
12 KB, kjo memorie sherben per memorizimin e menyres se ndarjes ne mikroinstruksione te
instruksioneve, keto te dhena i merr nga FDU. Te gjitha instruksionet qe duhen ndare ne
mikroinstruksione kalojne nga kjo memorie para se te kalojne tek FDU, ketu behet nje
krahasim me instruksionet qe ka memoria chache dhe instuksionit qe duhet te kaloje tek
FDU. Nqs nuk ka nje korrespondent (dmth nje instruksion te njejte me te ne memorien
chache) atehere instruksioni kalon ne FDU, nqs ka nje korrespondence atehere
mikroinstruksionet kerrespondente kalojne
direkt ne instruction pool per t’u ekzekutuar. Pentium 4 ka 144 instruksione SIMD ne
krahasim me 57 te pentium pro qe u tha me lart ne lidhje me njesine MMX. Shume nga keto
instruksione per te rritur shpejtesine e fluksin audio dhe video ne internet. Restoja e
funksioneve eshte pothuajse e njejte me procesoret e tjere te familjes pentium.
PROCESORI AMD ATHLON
Procesori Amd Athlon ose sic quhet ndryshe K7 ka nje memorie chache te nivelit te dyte
256 KB dhe 37 milione tranzistore, eshte i vetmi procesor per PC ne gjendje te rivalizoje
procesorin Pentium te Intelit.
Athlon ka nje memorie chache te nivelit te pare 128 KB e ndare ne 64 KB per te dhenat dhe
64 KB per instruksionet. Si dhe pentium Athlon perdor nje FDU per te copezuar
instruksionet, por ne ndryshim me pentium i ndan instruksionet ne MacroInstruksione nga 1
deri ne 15 byte keshtu qe procesori mund te perpunoje blloqe me te medha instruksionesh.
Pasi jane konvertuar instruksionet ne Makroinstruksione, keto te fundit dergohen ne
ICU(Instruction Controller Unit) qe eshte korrespondenti i ROB te pentium. Kjo njesi si tek
procesori pentium ben kontrollin e ekzekutimit dhe dergimin e gjithe MacroInstruksioneve.
MakroInstruksionet dergohen nepermjet 9 kanaleve ne 3 njesi ekzekutimi te ndryshme ne
baze te llojit te tyre. Macroinstruksionet qe kane te bejne me llogaritjen e adresave ne
mememorien qendrore ekzekutohen ne nje njesi te vecante. Makroinstruksionet qe kane te
bejne me llogari numrash te plote dergohen ne nje njesi tjeter qe permban ALU, dhe
makroinstruksionet qe permbajne instruksione multimediale ose llogartje per numrat me
presje dergohen ne nje njesi tjeter qe quhet FPU e nderduar me nje teknologji qe quhet 3D
Now. Kjo teknologji ka dyfyshuar numrin e instruksioneve multimediale ne lidhje me
paraardhsin e K7 qe quhet K6. Pasi ekzekutohen instruksionet kalojne te nje njesi qe quhet
LSQU (Load /Store Queue Unit ) dhe ne memorien chache te nivelit te pare ku memorizohen
te dhenat dhe mbahen aty derisa njesia e interface-it me bus-in eshte gati per ti kaluar keto
te dhena sistemit.
PROCESORI DHE INTERRUPT-et
PROCESORI DHE INTERRUPT-et
Shume operacione hardware si psh shtypja e nje tasti, nje click me mouse ose mberritja e
te dhenave nepermjet nje porte seriale ose paralele qe kerkojne nje nderhyrje te
menjehereshme te procesorit (CPU), dergojne nje lloj sinjali special qe quhet interrupt. Sic e
sugjeron dhe emri nje interrupt ndalon perkohesisht veprimin qe po kryen procesori per te
drejtuar vemendjen te nje sherbim tjeter i cili eshte kerkuar nga sinjali i interrupt-it.
Nje lloj chip-i special i quajtur kontroller i interrupt-eve merr sinjalin e interrupt-it te
derguar nga hardware.
Kontrolleri i interrut-eve lajmeron procesorin qe eshte derguar nje interrupt dhe kerkon
vemendjen imediate te procesorit.
Per te mbajtur “mend” te veprimit qe po kryente perpara nderprerjes, procesori vendos
adresen e ketij veprimi ne nje hapsire te vecante te memorjes qendrore (RAM) e quajtur
stack.
Procesori merr numrin e interrupt-it nga kontrolleri i interrupt-eve. Cdo interrupt-i i
korrespondon nje numer i caktuar, dhe ne disa raste edhe nje i dyte qe tregon nje sherbim
te vecante.
Procesori konsulton nje tabele specifike ne memorien qendrore qe quhet tabela e interupteve
, qe perdoret per te gjetur adresen e programit qe duhet te ekzekutohet si pergjigje e
ketij interrupt-i.
Procesori fillon te ekzekutoje kete program instruksion pas instruksioni, ky program mund
te ndodhet ne memorjen qendrore ose te BIOS-i i sistemit.
Ne qofte se ky program ekzekutohet ne menyre te rregullt, ne fund programi i dergon nje
komande procesorit, IRET, qe i thote procesorit qe programi i interrupt-it mbaroi me sukses
dhe qe te konsultoje stack-un per te lexuar adresen qe kishte vendosur atje para se te
kishte ndodhur interrupt-i, ne menyre qe te vazhdoje punen atje ku e kishte lene.
Auto kolaudimi gjate ndezjes.
Kur ndizet kompjuteri nje proces i quajtur POST (power on self test) fillon me nje sinjal
elektrik qe ndjek nje rruge te caktuar deri tek procesori (CPU) per te fshire nga regjistrat e
CPU te dhena qe mund te kene ngelur.
Ky sinjal vendos ne nje regjister te procesorit, qe quhet regjistri numerues i instruksioneve
nje vlere te caktuar, qe per kompjuterat e koheve te fundit eshte F000 (ne sistem numerimi
me baze 16). Regjistri numerues permban adresen ne memorie te instruksionit qe do te
ekzekutoje procesori. Keshtu qe procesori lexon te regjistri numerues sa here mbaron se
ekzekutuari nje instruksion dhe do te dije adresen e instruksionit tjeter te programit.
Ne rastin konkret F000 eshte fillimi i nje programi ne BIOS. Pas kesaj kontrolli i kalon
programit te memorizuar me menyre permanente ne chipet ROM (read only memory) te
BIOSIT, dhe procesori fillon ekzekutimin e ketij programi instruksion pas instruksioni.
Ky program ben te mundur aktivimin e nje sere kontrollesh qe perfshine pjeset me te
rendesishme per funksionimin minimal te kompjuterit.
CPU ne fillim kontrollon veten e saj pastaj programin e BIOSIT.
CPU dergon sinjale bus-it te sistemit per tu sigururar qe te gjithe komponentet
funksionojne, controllon clock – un e sistemit.
Ne vazhdim programi ve ne prove memorien e kartes grafike dhe sinjalet qe kontrollojne
videon. Me pas ben te mundur qe BIOS-i i kartes grafike dhe memoria e saj te behen pjese
e BIOS-it dhe e konfigurimit te memories se pergjithshme te sistemit. Ne kete faze
perdoruesi fillon te shohe dicka ne monitorin e kompjuterit.
Me pas programi i memorizuar ne BIOS ben nje seri testesh per te pare nese chipet e
memories qendrore RAM funksionojne rregullisht. Ideja e ketij testi qendron ne dergimin e
disa te dhenave ne nje chip te memories per ti shkruar ato pastaj behet leximi i tyre ne
memorie krahasohen te dhenat qe dergoi procesori me te dhenat qe lexohen ne memorie ne
rast se nuk ka ndryshim midis tyre testi ka rezultat pozitiv. Gjate ketij procesi ne monitor
vizualizohet nje numerim progresiv i sasise se memories se testuar.
Ne vazhdim dergohen ne rruge te caktuara te bus-it te sistemit sinjale njesive me disk dhe
pritet pergjigja per te ditur disponibilitetin e tyre.
Faza finale e POST-it eshte verifikimi i lidhjes dhe funksionimit te tastieres, dhe nese eshte
shtypur ndonje tast.
Boot nga disku
Pasi eshte bere procesi I auto Kolaudimit, kalohet tek programi I boot-it qe ndodhet ne
BIOS.
Ky program kontrollon per prezencen e fileve te sistemit ne njesite me disk, ne fillim tek
floppy pastaj te hard disku, cd e keshtu me radhe. Nqs nuk gjen filet e sistemit ne keto
dispozitve gjeneron nje mesazh gabimi.
Filet e sistemit jane MSDOS.SYS dhe IO.SYS. Normalisht keto dy file nuk jane te dukshem
se kane nje atribut qe I fsheh. Pasi identifikon diskun me filet e sistemit programi I boot-it
lexon te dhenat tek sektori I pare I diskut dhe I kopjon ato ne posicione specifike ne
memorien qendrore RAM. Ky sektor I diskut eshte I njejte per te gjithe disqet e formatuara
dhe eshte 512 byte. Detyra e boot record-it eshte te karikoje ne memorjen qendrore dy filet
e sistemit MSDOS.SYS dhe IO.SYS. Pas karikimit te boot record ne RAM kontrolli kalon nga
programi I bootit qe ndodhet ne BIOS tek boot record.
Kjo behet duke vendosur tek regjistri numrator adresen 7C000 qe eshte adresa e boot
record-it ne RAM.
Fillimisht boot record karikon ne RAM failin IO.SYS qe permban nje extension te BIOS-it dhe
nje routine te quajtur SYSINT qe kontrollon proceduren e inicializimit. Pasi eshte karikuar
IO.SYS bot record nuk duhet me dhe mund te zevendesohet ne memorie nga ndonje
program tjeter. SYSINT ben karikimin e fajlit MSDOS.SYS qe bashkpunon me BIOS-in e
sistemit per kontrollin e fileve, ekzekutimin e programeve dhe ne pergjigjen e sinjaleve qe
vijne nga hardwar-i.
SYSINT kerkon nje file te quajtur config.sys dhe I komunikon MSDOS.SYS te ekzekutoje
komandat qe permban ky file. Config.sys eshte nje file I krijuar nga perdoruesi dhe
permban komanda per karikimin e drive-ve te ndryshem, mund te permbaje komanda qe I
komunikojne sistemit operativ si te kryje disa operacione te caktuara psh sa file mund te
hapen njekohesisht etj.
SYSINT I komunikon MSDOS.SYS qe te karikoje file-in command.com. Ky file eshte I
perbere nga tre pjese, pjesa e pare eshte nje extension I funksioneve input / output te
BIOS-it dhe karikohet ne menyre permanente ne RAM bashke me BIOS-in. Pjesa e dyte
permban komandat e brendsheme te DOS-it si copy, type, dir etj. Pjesa e trete karikohet
vetem nje here ne memorje dhe ka per detyre verifikimin e eksistences se nje file te quajtur
autoexec.bat qe permban komanda batch te DOS-it ose vendodhjen e programeve qe
perdoruesi do te ekzekutoje sa here ndizet kompjuteri.
BIOS-i DHE DRIVER-at
Per te kuptuar me mire funksionimin e BIOS-it dhe te driver-ve do te fillohet me nje
shembull, konsiderojme rastin qe pasi shkruajme tekst ne nje dokument, me ane te nje
programi per perpunimin e tekstit (psh Ms Word) lind nevoja te memorizojme dokumentin
ne hard disk. Programi aplikativ ne kete rast Ms Word i trasmeton sistemit operativ (Ms
Windows) komanden (ne kete rast “shkruaj ne hard disk”) dhe te dhenat qe duhen
memorizuar (tekstin e shkruar).
Windows-i verifikon qe te mos te kete kontradikta ne file-in qe duhet memorizuar, psh ne
rastin tone te kete prapashtesen e tekstit ose te mos jete nje file me atribut qe lejon vetem
leximin e ketij file dhe jo modifikimin e tij.
Nqs cdo gje eshte ne rregull sistemi operativ verifikon nese ky lloj veprimi (memorizimi i te
dhenave ne hard disk) kerkon nje driver.
Driver-i eshte nje sekuence instruksionesh per te kontrolluar nje dispozitiv te caktuar
hardware. Duke u nisur nga ky perkufizim, mund te thuhet se driver-i eshte nje shtese e
BIOS-it, pasi eshte thene qe detyra kryesore e BIOS-it eshte kontrolli i dispozitiveve te
ndryshem hardware. Mund te thuhet ne menyre te thjeshtezuar qe BIOS-i di “gjuhen” e disa
dispozitiveve te ndryshem hardware dhe ben perkthimin e kesaj “gjuhe” ne komanda te
kuptueshme nga procesori dhe anasjelltas.
Nga sa u tha me siper dhe nga fakti qe BIOS-i eshte i memorizuar ne menyre permanente
ne nje memorie ROM, BIOS-i duhet te perfshinte gjithe komandat per cdo perberes
hardware qe mund te parashikohet qe te lidhet me kompjuterin. Ne kete menyre BIOS-i jo
vetem qe do te kishte dimensione shume te medha, por do te behej i paperdorshem sapo
do te dilte ne treg nje lloj i ri printeri ose hard disku. Ky problem eshte zgjidhur me driverat
per cdo perberes te hardwar-it, qe jane nje zgjerim i BIOS-it dhe memorizohen ne hard
disk, sa here qe ka nevoje per ta karikohen ne memorie qendrore dhe kryejne funksionin e
tyre. Shume driver karikohen ne RAM qe ne momentin qe inicializohet sistemi operativ dhe
qendrojne aty gjate gjithe kohes se punes se kompjuterit. Keshtu shpjegohet dhe emri
BIOS (Basic Input Output Sistem) sepse kontrollon vetem perbersit themelore te input
output, perberesit e tjere hardwere kontrollohen nga driver-at specifike.
Per t’iu rikthyer shembullit fillestar, ne rast se BIOS-i permban komandat per llojin e hard
diskut te instaluar ne kompjuter transmetohen komandat qe permban BIOS-i kontrollerit te
hard diskut, qe i ne baze te ketyre komandave ben levizjen e pjeseve perberese te hard
diskut duke bere memorizimin e tekstit te shkruar. Ne rast se komandat nuk jane te
memorizuara ne chipet e BIOS-it ky i fundit i merr komandat nga driver-i i hard diskut dhe
ja transmeton kontrollerit. (Ne rastin e disqeve IDE kontrolleri eshte i integruar tek hard
disku)
Ne sistemet e sotme kompjuterike programet qe ndodhen ne chipet e BIOS-it karikohen ne
memorien qendrore per arsye se per te marre nje program nga RAM-i duhet me pak kohe
se sa per ta marre ate nga chipet ROM te BIOS-it.
Punuar
Mufit Kaloshi